#PAGE_PARAMS# #ADS_HEAD_SCRIPTS# #MICRODATA#

Epidemiological scenarios for human rabies exposure notified in Colombia during ten years: A challenge to implement surveillance actions with a differential approach on vulnerable populations


Autoři: Marcela Rocío Arias Caicedo aff001;  Diego de Arruda Xavier aff002;  Catalina Alejandra Arias Caicedo aff003;  Etiene Andrade aff004;  Isis Abel aff001
Působiště autorů: Laboratório de Epidemiologia e Geoprocessamento, Programa de Pós-Graduação em Saúde Animal na Amazônia, Universidade Federal do Para, Castanhal, Para, Brasil aff001;  Ciências da Terra e Ecologia, Programa de Capacitação Institucional, Museu Paraense Emílio Goeldi, Campus de Pesquisa, Belém, Para, Brasil aff002;  Dirección de Vigilancia y Análisis de Riesgo en Salud Pública, Instituto Nacional de Salud de Colombia, Bogotá D.C., Colombia aff003;  Laboratório de Epidemiologia e Geoprocessamento, Programa de Pós-Graduação em Estudos Antrópicos da Amazônia, Universidade Federal do Pará, Castanhal, Pará, Brasil aff004
Vyšlo v časopise: PLoS ONE 14(12)
Kategorie: Research Article
doi: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0213120

Souhrn

Based on notified cases of human rabies exposure and human deaths by rabies to Colombia public health surveillance system between 2007 and 2016, we conducted a spatiotemporal analysis to identify epidemiological scenarios of high human rabies exposure due to dogs, cats, bats, or farm animals (n = 666,411 cases). The incidence rate of human rabies exposures was analyzed by using geographical information system (spatiotemporal distribution and Cluster and Outlier Analysis (Anselin Local Moran’s I)) data for all Colombian cities. The incidence rate of human rabies exposures due to dogs and cats showed an increasing trend, while aggression due bats and farm animals fluctuated throughout the analyzed period. Human deaths by rabies transmitted by cat and bat occurred in the Andean and Orinoquia regions, which had urban and rural scenarios. The urban scenario showed the highest exposure to human rabies due to cats and dogs in cities characterized with high human population density and greater economic development. In contrary, the highest human rabies exposure in the rural scenario was observed due to contact of mucosa or injured skin with the infected saliva of farm animals with the rabies virus, principally among workers in the agroforestry area. The inequality scenario showed some outlier cities with high human rabies exposure due to farm animals principally in the Pacific region (characterized by the highest poverty rates in Colombia), being Afro-descendant and indigenous population the most exposed. The highest exposure due to bats bite was observed among indigenous people residing in cities of the Amazon region as a dispersed population (Amazonian scenario). None of the high exposure scenarios were related to human deaths by rabies due to dogs aggression. The identified scenarios can help develop better surveillance systems with a differential approach to the vulnerable population and strengthening them in areas with rabies viral circulation.

Klíčová slova:

Aggression – Caribbean – Cats – Colombia – Dogs – Farms – Rabies – Rabies virus


Zdroje

1. Rupprecht C, Kuzmin I, Meslin F. Lyssaviruses and rabies: current conundrums, concerns, contradictions and controversies. F1000Research. 2017;6(0):184. Available from: https://f1000research.com/articles/6-184/v1

2. Babboni S, Modolo J. [Rabies: Origin, Importance and Historical Aspects]. Cient Ciênc Biol Saúde. 2011;349–56. Available from: http://pgsskroton.com.br/seer/index.php/JHealthSci/article/viewFile/1090/1046 Portuguese.

3. Childs Je, Real La. 4-Epidemiology. Second. Alan C J, William H W, editors. Rabies. 2007. 123–199 p. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780123693662500063?np=y&npKey=6cf23aefa412fa5bba957fe33fc0e5456f81d33741656f40589ba316dd627f37

4. Badrane H, Tordo NL. Host Switching in Lyssavirus History from the Chiroptera to the Carnivora Orders. Journal of Virology. 2001;75(17):8096–104. doi: 10.1128/JVI.75.17.8096-8104.2001 11483755

5. Organizacion Panamericana de la Salud. Rabia. 2017 [cited 2017 Aug 2]. Available from: http://www.paho.org/panaftosa/index.php?option=com_content&view=article&id=509&Itemid=1

6. Aguèmon CT, Tarantola A, Zoumènou E, Goyet S, Assouto P, Ly S, et al. Rabies transmission risks during peripartum—Two cases and a review of the literature. Vaccine 2016;34(15):1752–7. Available from: doi: 10.1016/j.vaccine.2016.02.065 26947499

7. Wu J, Li X, Luo M, Zhang Z, Wang Q, Wang Q, et al. Rabies transmission following organ transplantation in China. Journal of Infection. 2017;74(4):427–31. Available from: https://www.journalofinfection.com/article/S0163-4453(17)30027-0/pdf doi: 10.1016/j.jinf.2017.01.008 28143755

8. Bronnert J, Wilde H, Tepsumethanon V, Lumlertdacha B, Hemachudha T. Organ transplantations and rabies transmission. Journal of Travel Medicine. 2007;14(3):177–80. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17437474 doi: 10.1111/j.1708-8305.2006.00095.x 17437474

9. Johnson N, Phillpotts R, Fooks AR. Airborne transmission of lyssaviruses. Journal of Medical Microbiology. 2006;55(6):785–90. Available from: https://jmm.microbiologyresearch.org/content/journal/jmm/10.1099/jmm.0.46370-0#tab2

10. Bourhy H, Reynes JM, Dunham EJ, Dacheux L, Larrous F, Huong VT, et al. The origin and phylogeography of dog rabies virus. J Gen Virol. 2008; 89(Pt 11): 2673–2681. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3326349/ doi: 10.1099/vir.0.2008/003913-0 18931062

11. Hampson K, Coudeville L, Lembo T, Sambo M, Kieffer A, Attlan M, et al. Estimating the global burden of endemic canine rabies. PLoS Negl Trop Dis. 2015;9(4): e0003709. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4400070/ doi: 10.1371/journal.pntd.0003709 25881058

12. World Health Organization. What is rabies? WHO. 2016 [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://www.who.int/rabies/about/en/

13. Blancou J. The evolution of rabies epidemiology in wildlife. Atlantic.1995;1–22. Available from: http://www.vetmed.ucdavis.edu/phr/local_resources/pdfs/EVOLUTION_RABIES_EPIDEMIOLOGY_WILDLIFE.pdf

14. Johnson N, Aréchiga-Ceballos N, Aguilar-Setien A. Vampire bat rabies: ecology, epidemiology and control. Viruses. 2014;6(5):1911–28. doi: 10.3390/v6051911 24784570

15. Instituto Nacional de Salud. Vigilancia integrada de la rabia humana. Informe Final, INS. 2016. Bogota D.C.; 2017. [cited 2018 mar 30]. Available from: http://simposiovirologia.ins.gov.co/lineas-de-accion/Subdireccion-Vigilancia/sivigila/FichasdeNotificacinSIVIGILA/RabiahumanaF307.pdf

16. PAHO. Los casos de rabia humana y canina se redujeron más del 95% en los últimos 35 años en la región. 2018 [cited 2019 Jun 30]. Available from: https://www.paho.org/col/index.php?option=com_content&view=article&id=3046:los-casos-de-rabia-humana-y-canina-se-redujeron-mas-del-95-en-los-ultimos-35-anos-en-la-region&Itemid=487

17. Bustos M, Avila A, Beltrán J, Aguiar L, Meek E, Prieto A, et al. Encefalitis rábica humana secundaria a mordedura por gato infectado por un virus rábico de origen silvestre. Infectio.2013;17(3):167–70. Available from: http://www.scielo.org.co/scielo.php?pid=S0123-93922013000300008&script=sci_abstract&tlng=es

18. Instituto Nacional de Salud. Protocolo de Vigilancia en Salud Pública. Rabia en humanos, perros y gatos [Internet]. versión 01. Grupo de enfermedades transmisibles. Bogota D.C.; 2014. 20–26. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://www.ins.gov.co/lineas-de-accion/Subdireccion-Vigilancia/sivigila/ProtocolosSIVIGILA/PROHepatitisA.pdf19

19. Blas Erik, Sommerfeld J, Kurup AS, editors. Social determinants approaches to public: from concept to practice. WHO. [cited 2019 Mar 3]. 2010. Available from: http://whqlibdoc.who.int/publications/2010/9789241563970_eng.pdf

20. Direccion de Desarrrollo Territorial Sostenblel/Dirección Nacional de Planeación, editor. Lineamientos para la implementación del enfoque de derechos y la atención diferencial a grupos étnicos en la gestión de las entidades territoriales [Internet]. Colombia, USAID, ACDI/VOCA. 2016 [cited 2019 Mar 3]. Available from: https://colaboracion.dnp.gov.co/CDT/Desarrollo%20Territorial/Lineamientos%20Enfoque%20Diferencial%20%C3%89TNICO%20VPublicable%20FINAL%20260216.pdf

21. Ministerio de Salud y Protección Social, Organización Panamericana de la Salud. Modelo de estrategia de vigilancia, prevención y control de la rabia silvestre en comunidades de alto riesgo. Ministerio de Salud Colombia, Convenio Cooperación Técnica No. 485/10 Colombia; 2012: 1–110. [cited 2019 Mar 3]. Available from: https://www.minsalud.gov.co/sites/rid/Lists/BibliotecaDigital/RIDE/VS/PP/SA/Modelo-estrategia-prevencion-vigilancia-control-rabia-silvestre-comunidades-alto-riesgo.pdf

22. Zamora TA. Análisis del proceso de implementación para la aplicación del esquema pre-exposición antirrábico humano dirigido a poblaciones dispersas de difícil acceso en cinco departamentos de Colombia, 2012-2013.Universidad de la Salle; 2015. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://repository.lasalle.edu.co/bitstream/handle/10185/17914/14062037_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y

23. Agudelo-Suárez AN, Villamil-Jiménez LC. Políticas públicas de zoonosis en Colombia, 1975–2014. Un abordaje desde la ciencia política y la salud pública. Revista de Salud Pública. 2017;19(6):787–94. Available from: https://revistas.unal.edu.co/index.php/revsaludpublica/article/view/72109 doi: 10.15446/rsap.V19n6.72109 30183832

24. Banerjee S. Spatial data analysis. Annu Rev Public Health. 2016;37: 47–59. Available from:: https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-publhealth-032315-021711 doi: 10.1146/annurev-publhealth-032315-021711 26789381

25. Brito-Hoyos DM, Brito EB, Álvarez RV. Distribución geográfica del riesgo de rabia de origen silvestre y evaluación de los factores asociados con su incidencia en Colombia, 1982–2010. Revista Panamericana Salud Pública. 2013;33(1):8–14. Available from: http://www.scielosp.org/pdf/rpsp/v33n1/a02v33n1.pdf

26. Escobar LE. Spatial epidemiology of bat-borne rabies in Colombia. Rev Panam Salud Publica. 2013;34(2):135–6. Available from: www.scielosp.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1020-49892013000800009&lng=en&nrm=iso&tlng=en 24096979

27. Departamento Administrativo Nacional de Estadística. Datos Abiertos Cartografía y Geografía _ GEOPORTAL. Colombia. 2018. [cited 2018 Mar 4]. Available from: https://geoportal.igac.gov.co/es/contenido/datos-abiertos-cartografia-y-geografia

28. Bustamente J, Jaramillo C, Cárdenas MA, Acevedo L, Freire E, Gutiérrez C, editors. Atlas Estadistico. 1st ed. Bogotá D.C.: Departamento Administrativo Nacional de Estadistica; 2012. 1–178 p.

29. Paez A, Rey G, Agudelo C, Dulce A, Parra E, Diaz-Granados H, et al. Outbreak of urban rabies transmitted by dogs in Santa Marta, northern Colombia. Biomedica. 2009;29(3):424–36. Available from: http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0120-41572009000300011&lng=en&nrm=iso&tlng=en 20436994

30. Páez A, Velasco-Villa A, Rey G, Rupprecht CE. Molecular epidemiology of rabies in Colombia 1994–2005 based on partial nucleoprotein gene sequences. Virus Research. 2007;130:172–81. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0168170207002225?via%3Dihub doi: 10.1016/j.virusres.2007.06.008 17643540

31. Departamento Nacional de Estadística. Pobreza Monetaria y Multidimensional en Colombia 2017 [Internet]. Dane. 2018. p. 1–41. [cited 2018 Mar 4]. Available from: https://www.dane.gov.co/files/investigaciones/condiciones_vida/pobreza/bol_pobreza_17.pdf

32. Del Socorro C, Díaz A, Padilla J, Guibovich G, García I, Pachón E. Informe De Reunión De Expertos En Rabia, Recomendaciones para Colombia. MSPS, OPS.2010. [cited 2019 Mar 3]. Available from: https://www.minsalud.gov.co/sites/rid/Lists/BibliotecaDigital/RIDE/VS/PP/SA/Informe-reunion-expertos-Rabia.pdf

33. Valderrama J, García I, Figueroa G, Rico E, Sanabria J, Rocha N, et al. Brotes de rabia humana transmitida por vampiros en los municipios de Bajo y Alto Baudó, departamento del Chocó, Colombia 2004–2005. Biomédica. 2006;26:387–96. Available from: http://www.scielo.org.co/pdf/bio/v26n3/v26n3a08.pdf 17176002

34. Rangel-ch JO. La biodiversidad de Colombia: significado y distribución regional. Rev Acad Colomb CienciEx. 2015;39(151):176–200. Available from: http://www.scielo.org.co/pdf/racefn/v39n151/v39n151a05.pdf

35. Departamento Nacional de Estadística. Visibilización estadística de los grupos étnicos colombianos. DANE; 2010. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://www.dane.gov.co/files/censo2005/etnia/sys/visibilidad_estadistica_etnicos.pdf

36. Organización Panamericana de la Salud. Eliminación de la rabia humana transmitida por perros en América Latina: Análisis de la situación [Internet]. 2005. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://bibliotecadigital.puc-campinas.edu.br/services/e-books/OPS-rabia-humana2004.pdf

37. Ministerio de Salud y Protección Social. Protocolo De Vigilancia Integrada De Rabia Humana, En Perros y en Gatos, Vol. 02, MSPS; 2017. 1–29 p. Available from: https://www.ins.gov.co/buscador-eventos/Lineamientos/PRORabia.pdf

38. Palacio D, Loez J, Belalcazar E, Baladelli P, Viccari A. Guia practica para la atencion integral de personas agredidas por un animal potencialmente transmisor de rabia [Internet]. Instituto Nacional de Salud de Colombia; 2009. 44 p. [cited 2018 Mar 16]. Available from: https://www.minsalud.gov.co/Documentos%20y%20Publicaciones/Manejo%20integral%20de%20personas%20agredidas%20por%20animales%20transmisores%20de%20rabia.pdf

39. Departamento de asuntos Económicos y Sociales de las Naciones Unidas. Clasificación Industrial Internacional Uniforme De Todas Las Actividades Económicas. Vols. 130, 160, Revisión 4 adaptada para Colombia CIIU Rev. 4 A.C. 2009. p. 1–346. Available from: http://unstats.un.org/unsd/publication/seriesM/seriesm_4rev4s.pdf

40. Departamento Administrativo Nacional de Estadística. Proyecciones de población Vol. 53, Latin America and the Caribbean Demographic Observatory. 2015. p. 144. Available from: https://www.dane.gov.co/index.php/estadisticas-por-tema/demografia-y-poblacion/proyecciones-de-poblacion

41. Recuenco S, Blanton JD, Rupprecht CE. A spatial model to forecast raccoon rabies emergence. Vector Born Zoonotic Dis. 2012;12(2):126–37. Available from: http://online.liebertpub.com/doi/abs/10.1089/vbz.2010.005342

42. ESRI. How Cluster and Outlier Analysis (Anselin Local Moran’s I) works—ArcGIS Pro | ArcGIS Desktop [Internet]. Ersi Arc GIS. 2017. [cited 2018 Mar 16]. Available from: http://pro.arcgis.com/en/pro-app/tool-reference/spatial-statistics/h-how-cluster-and-outlier-analysis-anselin-local-m.htm

43. Cardoso-dos-Santos AC, Boquett J, Oliveira MZd, Callegari-Jacques SM, Barbian MH, et al. Twin Peaks: A spatial and temporal study of twinning rates in Brazil. PLOS ONE. 2018;13(7):1–14. Available from: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0200885

44. Organización Mundial de la Salud. Mordeduras de animales [Internet]. 2019 [cited 2019 Mar 16]. Available from: www.who.int/es/news-room/fact-sheets/detail/animal-bites

45. Ministerio de Salud y Protección Social. Coberturas de vacunación antirrábica por departamentos 2016 [Internet]. 2017. [cited 2019 Jan 16]. Available from: www.minsalud.gov.co/sites/rid/Lists/BibliotecaDigital/RIDE/VS/PP/SA/Cobertura-vacunacion-antirrabica-departamentos-2016.pdf

46. Cediel N, de la Hoz F, Villamil LC, Romero J, Díaz A. Epidemiología de la rabia canina en Colombia. Rev. Salud Pública. 2010;12(3):368–79. doi: 10.1590/s0124-00642010000300003 21311825

47. Departamento Administrativo Nacional de Estadística. Pobreza monetaria y multidimensional en Colombia [Internet]. Colombia; 2017. [cited 2019 Jan 16]. Available from: https://www.dane.gov.co/files/investigaciones/condiciones_vida/pobreza/bol_pobreza_17.pdf

48. Paez A, Polo L, Heredia D, Nuñez C, Rodriguez M, Agudelo C, et al. Brote de rabia humana transmitida por gato en el municipio de Santander de Quilichao, Colombia; 2008. Rev. Salud Pública. 2009;11(6):931–43. Available from: https://revistas.unal.edu.co/index.php/revsaludpublica/article/view/10457 doi: 10.1590/s0124-00642009000600009 20379666

49. Badillo R, Mantilla JC, Pradilla G. Encefalitis rábica humana por mordedura de murciélago en un área urbana de Colombia. Biomédica. 2009;29:191–203. Available from: www.revistabiomedica.org/index.php/biomedica/article/view/21/303 20128344

50. Mantilla JC, Pradilla G. Forma paralitica de un caso de rabia humana. Revista Salud UIS. 2010;42(2):139–51. Available from: https://revistas.uis.edu.co/index.php/revistasaluduis/article/view/1419

51. Fahl WO, Isabel A, Garcia E, Achkar SM, Mori E, Asano KM, et al. Rabies transmitted by bats in Brazil. Acta Biol Colomb. 2015;20(3):21–35. Available from: http://www.scielo.org.co/pdf/abc/v20n3/v20n3a02.pdf

52. An Shlomo, Lamson-Hall P, Galarza N, Blei A. Atlas de expansión urbana Colombia. Bogota D.C.: Dirección Nacional de Planeación; 2017.

53. Salguero M, Rubiano N, Gonzales A, Lulle T, Bodnar Y, Velasquez S, et al. Ciudad, espacio y población: el proceso de urbanización en Colombia [Internet]. Bogotá: Universidad Externado de Colombia; 2007. 4–70. [cited 2018 Mar 4]. Available from: www.uexternado.edu.co/wp-content/uploads/2017/04/Ciudad_espacio_y_poblacion._El_proceso_de-Urbanizacion.pdf

54. Federación Nacional de Ganaderos. Inventario Ganadero [Internet]. 2017. p. 1. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://www.fedegan.org.co/estadisticas/inventario-ganadero

55. Food and Agriculture Organization. Nota de Análisis Sectorial Agricultura y Desarrollo Rural [Internet]. Colombia, 2012. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://www.fao.org/3/a-ak167s.pdf

56. Ministerio de Salud y Protección Social. Desafios de la rabia silvestre en Colombia [Internet]. Colombia; 2017. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://panaftosa.org/redipra16/dmdocuments/REDRIPRA 16_JairoHernandez_minsalud-Colombia.pdf

57. Instituto Colombiano Agropecuario. Boletines epidemiológicos Anuales [Internet]. Colombia; 2018. [cited 2018 Sep 8]. Available from: https://www.ica.gov.co/areas/pecuaria/servicios/epidemiologia-veterinaria/bol/epi/boletines-anuales

58. Instituto Colombiano Agropecuario. Epidemiología Rabia Silvestre [Internet]. Bogota D.C.; 2018. [cited 2018 Sep 8]. Available from: https://www.ica.gov.co/areas/pecuaria/servicios/enfermedades-animales/rabia-silvestre-1/epidemiologia-rabia-silvestre.aspx

59. Ministerio de Salud y Protección Social. Desafíos de la vigilancia de la rabia [Internet]. Bogota D.C.; 2017. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://panaftosa.org/redipra16/dmdocuments/SEMINARIO_Redipra16_JairoMarquez_Colombia.pdf

60. Ministerio de Salud y Protección Social. Prevención, vigilancia y control de la Rabia en Colombia [Internet]. Bogota D.C.; 2015. [cited 2018 Mar 4]. Available from: http://www.panaftosa.org/redipra15/dmdocuments/REDIPRA15_Colombia_JairoHernadez_6.1.pdf


Článek vyšel v časopise

PLOS One


2019 Číslo 12
Nejčtenější tento týden
Nejčtenější v tomto čísle
Kurzy

Zvyšte si kvalifikaci online z pohodlí domova

KOST
Koncepce osteologické péče pro gynekology a praktické lékaře
nový kurz
Autoři: MUDr. František Šenk

Sekvenční léčba schizofrenie
Autoři: MUDr. Jana Hořínková

Hypertenze a hypercholesterolémie – synergický efekt léčby
Autoři: prof. MUDr. Hana Rosolová, DrSc.

Svět praktické medicíny 5/2023 (znalostní test z časopisu)

Imunopatologie? … a co my s tím???
Autoři: doc. MUDr. Helena Lahoda Brodská, Ph.D.

Všechny kurzy
Kurzy Podcasty Doporučená témata Časopisy
Přihlášení
Zapomenuté heslo

Zadejte e-mailovou adresu, se kterou jste vytvářel(a) účet, budou Vám na ni zaslány informace k nastavení nového hesla.

Přihlášení

Nemáte účet?  Registrujte se

#ADS_BOTTOM_SCRIPTS#